باطری قلب چیست و چگونه کار می‌کند؟

انتخاب بهترین متخصص کاشت باطری قلبی بخش مهمی از تجربه یک عمل جراحی درمانی قلبی است. استفاده از باطری قلبی مرغوب و با کیفیت، جایگذاری مناسب آن در قلب و بررسی مراقبت های قبل و بعد از عمل همگی از عوامل موثر در رفع مشکلات قلبی به کمک باتری قلب هستند.

اگر شما هم نام باطری قلب به گوشتان خورده باشد، احتمالا این سوال برایتان پیش آمده که این وسیله دقیقا چیست و چه کاری انجام می‌دهد. برای شفاف سازی این موضوع، پیش از هر چیزی لازم است بدانید که در حالت طبیعی قلب انسان چیزی حدود 60 الی 100 بار در هر دقیقه ضربان دارد که به کمک گره‌ای سینوسی دهلیزی در داخل قلب به وجود می‌آید. حالا تصور کنید که به هر دلیلی این گره نتواند به درستی کار خودش را انجام بدهد و در انجام این پروسه اختلالی ایجاد شود.

در چنین شرایطی ضربان قلب فرد دچار کاهش قابل توجهی می‌شود که حتما باید به آن رسیدگی شود؛ در غیر این صورت عواقب جبران ناپذیری در پی خواهد داشت. پزشکان برای مدیریت این وضعیت و جلوگیری از ایجاد مشکلات جدی، از دستگاهی به نام باطری قلب (heart battery) کمک می‌گیرند. در این مقاله قصد داریم با این دستگاه آشنا شده و عملکرد آن را مورد بررسی قرار دهیم.

باطری قلب چیست؟

در علم پزشکی، باطری قلبی که به اسم‌های پیس میکر یا ضربان ساز نیز شناخته می‌شود یک دستگاه تولید ایمپالس الکتریکی است که به دلیل ویژگی‌هایی که دارد می‌تواند در کنترل کردن ضربان قلب بسیار کمک کننده و مفید باشد. جهت درک بهتر این موضوع، پیش از هر چیزی لازم است بدانید که ضربان نامنظم قلب را آریتمی (arrhythmia) می‌نامند. در طول آریتمی قلبی، قلب فرد ممکن است خیلی آرام، خیلی سریع یا به صورت یک ریتم نامشخصی ضربان داشته باشد.

نام دیگر این وسیله پیس میکر قلبی(pacemaker) است. می‌تواند در کنترل و منظم کردن ضربان قلب نقش مهمی را ایفا کند متخصص قلب این دستگاه را داخل بدن فردی که از مشکل آریتمی رنج می‌برد، قرار می‌دهد. باتری قلب با ارسال پالس‌های الکتریکی سبب تحریک قلب می‌شود و در نهایت ضربان آن به حالت طبیعی خودش برمی‌گردد.

باطری قلب از چه اجزایی تشکیل شده است؟

همانطور که در بخش بالا اشاره کردیم، پیس میکر قلبی را داخل بدن قرار می‌دهند. در رابطه با اجزای سازنده این دستگاه لازم است بدانید که باطری‌های قلبی و مدرنی که به تازگی ساخته شده‌اند، از دو تشکیل می‌شوند. بخش لید (هدایت کننده‌ها) و مولد پالس.

مولد پالس بخشی از باطری قلب است که دربردارنده لوازم الکترونیکی و باطری می‌شود که در نهایت منجر به کنترل ضربان قلب خواهند شد. بخش دوم پیس میکر لید نام دارد. شامل سیم‌های کوچکی است که با فرستادن سیگنال‌های الکتریکی به داخل قلب، سبب تحریک گره‌های ضربان ساز قلب و در نتیجه منظم سازی ضربان قلب می‌شوند.

استفاده از باطری قلب به چه افرادی توصیه می‌شود؟

در نظر داشته باشید که ضربان قلب برای یک فرد سالم و معمولی باید بین 60 تا 100 بار در هر دقیقه باشد. در صورتی که این تعداد کم‌تر یا بیشتر شود و یا فاصله بین ضربان‌ها نامنظم باشد یعنی مشکلی در این پروسه وجود دارد.

برای درک بهتر این موضوع؛ در نظر داشته باشید که اگر قلب فرد از میزان طبیعی، ضربان کمتری داشته باشد و به کندی بزند، اصطلاحا به این وضعیت برادی‌کاردی می‌گویند. اما اگر قلب در مقایسه با حالت طبیعی خودش تندتر بزند، به آن تاکی کاردی می‌گویند. علاوه بر موارد گفته شده، افرادی که به باطری قلب نیاز دارند شامل موارد زیر می‌شوند:

• افرادی که برای درمان فیبریلاسیون دهلیزی که نوع دیگری از آریتمی است، تحت نظر باشند.
• کسانی که در ابتدای تولد به صورت ارثی با بیماری قلبی به دنیا آمده‌اند.
• برخی از بیمارانی که عمل جراحی قلب باز را تجربه کرده‌اند.
• افراد مبتلا به بیماری‌هایی که طی آن‌ها عملکرد گره سیسنوسی جهت تنظیم ضربان قلب دچار اخلال شده باشد.
• افرادی که با کاهش ضربان قلب، غش می‌کنند و از علائم این بیماری رنج می‌برند.
• بیمارانی که برای درمان برخی بیماری‌های قلبی مجبورند از داروهایی مانند بتا بلاکرها استفاده کنند زیرا این داروها این قابلیت را دارند که ضربان قلب را کند کنند.
• افرادی که در شکل و فرم عضله قلبی خود دارای مشکلاتی هستند که به جهت آن سیگنال‌های الکتریکی به کندی از بین عضله قلب حرکت کنند.

این نکته را در نظر داشته باشید که حتی در صورت مشاهده عوامل گفته شده در این بخش هم شما باید طبق دستور مستقیم پزشک متخصص قلب و عروق و آریتمی خود، به استفاده از باطری قلب اقدام نمایید. برای این کار قطعا پزشک در گام اول تمامی عوامل مورد نیاز را در بدن شما و عملکرد قلب مورد بررسی قرار می‌دهد.

آشنایی با چگونگی مراحل کاشت باطری قلب در بدن

پزشکان برای این که بتوانند این دستگاه را در بدن بیمار قرار بدهند، باید از عمل جراحی کمک بگیرند. در نظر داشته باشید که این عمل در بیمارستان و مراکز مخصوص باید صورت بگیرد. در ابتدای عمل و قبل از هر گونه اقدامی از راه وریدی داروی آرامبخشی به بدن فرد تزریق می‌کند که به سبب آن بیمار دچار خواب آلودگی یا سدیشن می‌شود. همچنین پزشکان برای پیشگیری از هر نوع دردی و راحتی هر چه بیشتر بیمار، محلی که قرار است باطری قلب در آن نصب شود را نیز بی حس می‌کنند.

• در گام بعدی باید مشخص شود که محل کاشت پیس میکر قلب سمت چپ است یا سمت راست.
• بعد از مشخص شدن جهت قرارگیری، پزشک متخصص از طریق سیاهرگ موجود در نزدیکی شانه سیم‌های باتری را به محل مورد نظر درون قلب می فرستد. در نظر داشته باشید که این مرحله با مشاهده اشعه ایکس روی مانیتور مخصوص صورت می‌گیرد و به آن هدایت فلوروسکوپی می‌گویند.
• در گام بعدی، بعد از اینکه پزشک از محل قرارگیری سیم‌ها در محل مناسب اطمینان حاصل کرد، روی سطح پوست سینه برش کوچکی را ایجاد می‌کند.
• سپس محفظه باطری قلب را درون بدن قرار داده و آن سر سیم‌هایی که داخل قلب قرار گرفته‌اند را به سر محفظه باطری متصل می‌کند.
• در مرحله نهایی، پزشک متخصص عملکرد باتری قلب را تست کرده و بعد از اطمینان از درستی آن، محل برش را بخیه می‌زند و عمل به پایان می‌رسد.

آشنایی با انواع پیس میکر و باتری قلبی

پیس میکر یا باطری قلب، یک دستگاه الکترونیکی کوچک است که برای درمان اختلالات ضربان قلب (آریتمی قلبی) کاربرد دارد. این دستگاه کوچک زیر پوست قفسه سینه کاشته می‌شود. از طریق سیم‌های رابطی که به ماهیچه قلب متصل هستند، امواج الکتریکی را به قلب منتقل می‌کند. اگر نیاز به کاشت پیس میکر دارید بهتر است با انواع آن آشنا شوید:

1. پیس میکر تک حفره‌ای یا تک سیمی (Single-chamber pacemaker):

این نوع پیس میکر دارای یک الکترود (سیم رابط) است که ژنراتور پیس میکر را به یکی از حفرات قلب متصل می‌کند. در بیشتر موارد، پیس میکر تک حفره‌ای برای کنترل ضربان بطن راست (حفره پایینی قلب) استفاده می‌شود. بسته به علائم و نوع تحریک موردنیاز، الکترود می‌تواند به دهلیز راست (حفره بالایی قلب) نیز متصل شود تا ضربان آن حفره را تنظیم کند.

2. پیس میکر دو حفره‌ای یا دوسیمی (Dual-chamber pacemaker):

این دستگاه دارای دو الکترود (سیم رابط) است که به هر دو حفره سمت راست قلب یعنی دهلیز راست و بطن راست متصل می‌شوند. پزشک پیس میکر دو حفره‌ای را برای تنظیم ضربان و انقباضات هر دو حفره برنامه‌ریزی می‌کند. این پیس میکر به دو حفره کمک می‌کند تا با هماهنگی و در ریتم صحیح منقبض و منبسط شوند. تا جریان خون از دهلیز به بطن به‌درستی انجام شود.

3. پیس میکر سه حفره ای با سه سیم رابط (Biventricular pacemaker/CRT):

این پیس میکر به‌عنوان دستگاه درمان همگام‌سازی قلبی (CRT) نیز شناخته می‌شود. دارای سه الکترود است که به دهلیز راست و هر دو بطن (چپ و راست) متصل می‌گردند. از پیس میکر سه حفره‌ای برای درمان آریتمی‌های ناشی از نارسایی قلبی پیشرفته استفاده می‌شود.

در بسیاری از بیماران مبتلا به نارسایی قلبی، بطن‌های چپ و راست هم‌زمان منقبض نمی‌شوند. پزشکان این پیس میکر را برای هماهنگ‌سازی انقباضات بطن‌ها برنامه‌ریزی می‌کنند تا هر دو بطن هم‌زمان پمپاژ کنند. هماهنگی انقباضات بطن‌ها باعث می‌شود قلب خون را به طور مؤثرتری پمپاژ کند و علائم نارسایی قلبی را کاهش دهد. این درمان به‌عنوان درمان همگام‌سازی قلبی شناخته می‌شود، زیرا عمل پمپاژ بطن‌ها را همگام می‌سازد.

پیس میکر با آپشن اتو ام‌آرآی (سازگار با MRI):

افرادی که انواع باطری قلب دارند ممکن است به دلیل بیماری‌های قلبی عروقی و یا سایر بیماری‌ها مانند سکته مغزی، سرطان و آرتروز نیاز به انجام اسکن‌ MRI داشته باشند. درگذشته، انجام تصویربرداری MRI برای بیماران دارای پیس میکر یا سایر دستگاه‌های الکتریکی قلب با محدودیت‌های جدی همراه بود. این محدودیت‌ها، به دلیل تداخل میدان‌های مغناطیسی قوی و امواج الکترومغناطیسی تولید شده در حین MRI با عملکرد پیس میکر قلبی بود که می‌توانست منجر به عوارضی مانند اختلال در تنظیمات دستگاه شود.

اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی، نسل جدیدی از پیس میکرها با قابلیت سازگاری با MRI (AutoMRI) طراحی شده‌اند که این نگرانی‌ها را برطرف می‌کنند. پیس میکرهای سازگار با MRI قادرند به طور خودکار میدان مغناطیسی قوی دستگاه MRI را تشخیص دهند و به حالت خاصی از تنظیمات خود (ناهم‌زمان) تغییر حالت می‌دهند. پس از اتمام اسکن MRI، این پیس میکرهای پیشرفته بدون نیاز به مداخله و تنظیم دستی پزشک، به طور خودکار به حالت عادی خود برمی‌گردند.

درمان آریتمی قلبی با کاشت پیس میکر و باطری قلبی

آریتمی‌ قلبی معمولاً ناشی از اختلال در سیستم هدایت الکتریکی قلب هستند. این سیستم شامل گره‌های سینوسی، گره دهلیزی – بطنی و دسته‌های رابط پیام الکتریکی (دسته هیس) است. که مسئول تولید و انتشار پالس‌های الکتریکی در سرتاسر ماهیچه قلب هستند.

هرگونه اختلال در این مسیرهای الکتریکی می‌تواند منجر به آریتمی‌های متفاوتی مانند بردیکاردی (ضربان آهسته)، تاکی‌کاردی (ضربان تند) یا دیگر آریتمی‌ها شود. در این زمان پیس میکرها با ارسال پالس‌های الکتریکی کنترل شده به قلب، نقش ضربان‌ساز مصنوعی قلب را ایفا می‌کنند. الکترودهای پیس میکر که به ماهیچه قلب متصل هستند، پالس‌های الکتریکی را به قلب منتقل می‌کنند تا انقباضات منظم ماهیچه‌ای را القا کنند. باتری قلب با این کار ضربان قلب را افزایش داده و به سطح طبیعی باز می‌گرداند.

از سوی دیگر، در انواعی از آریتمی‌ها که به دلیل نامنظم بودن ریتم ضربان قلب به وجود میاید پیس میکر می‌تواند با ارسال پالس‌های الکتریکی هماهنگ، این ضربان‌های نامنظم قلب را مهار کند و ریتم قلبی را به حالت طبیعی بازگرداند. علاوه بر این، انواع دیگر پیس میکرهای پیشرفته‌تر مانند پیس میکرهای دو یا سه حفره‌ای فعالیت انقباضی حفره‌های قلب را هماهنگ و منظم می‌کنند.

نحوه کار باطری قلب در بدن فرد به چه صورت است؟

برای درک بهتر عملکرد باطری قلب لازم است بدانید که در صورتی که وجود ضربان نامنظم داخل قلب توسط پیس میکر تشخیص داده شود، شروع به تولید جریان الکتریکی کرده و آن را از طریق سیم‌هایی که داخل قلب قرار گرفته‌اند، به سمت این عضله حیاتی ارسال می‌کند. پس از ارسال سیگنال‌های الکتریکی، قلب تحریک شده و در اثر این عمل، ضربان استاندارد و معمول در قلب به جریان می‌افتد.

عوارض و خطرات باطری قلب

استفاده از هر محرکی برای اصلاح مشکلات قلبی و عروقی می تواند خطرات و عوارضی به دنبال داشته باشد. باطری قلبی یکی از پرکاربردترین و رایج ترین راه های درمان آریتمی های قلبی به شمار می رود، عموما خطرات و عوارض کمی برای آن گزارش شده است. با این حال از عمومی ترین عوارض باطری قلبی و خطرات استفاده از باتری قلبی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عفونت در محل انجام عمل جراحی
• اتصال در عملکرد باطری قلبی
• قطع شدن تماس الکترود های باطری با عضلات قلبی
• انقباضات قلبی  شدید و درد 

معرفی بهترین پزشکان متخصص کاشت باطری قلب در تهران

قلب مهم‌ترین عضو بدن محسوب می‌شود و نقش بسیار حیاتی را در اینکه فرد بتواند بدون مشکل به زندگی و فعالیت‌های روزمره خود ادامه دهد، ایفا می‌کند. توصیه ما به شما عزیزان این است که برای انجام عمل جراحی کاشت باطری قلب یا پیس میکر در بدن، حتماً به یک پزشک متخصص، مانند دکتر سهرابی، متخصص قلب و عروق در شهریار مراجعه نمایید که تجربه و تخصص کافی در این زمینه را در اختیار داشته باشد.