آترواسکلروز یا تصلب شرایین چیست؟

بیماری آترواسکلروز (تصلب شرایین) چیست؟

تجمع پلاک در دیواره شریان‌ها (رگ‎‌هایی که خون را از قلب به اعضای بدن می‌رسانند)، باعث بیماری آترواسکلروز (سخت‌شدن دیواره شریان‌ها یا تصلب شرایین) می‌شود.

پلاک، از چربی، کلسترول، کلسیم و سایر مواد موجود در خون تشکیل شده است. با گذشت زمان، پلاک سخت شده و باعث تنگ شدن شریان‌ها می‌شود. این امر جریان خونِ سرشار از اکسیژن را به اندام‌ها و سایر قسمت‌های بدن محدود می‌کند. آترواسکلروز می‌تواند منجر به مشکلات جدی از جمله حمله قلبی، سکته مغزی یا حتی مرگ شود.

علت آترواسکلروز چیست؟

علت دقیق آترواسکلروز مشخص نیست. با این حال، مطالعات نشان می‌دهد که آترواسکلروز یک بیماری پیچیده و با پیشرفت آهسته است که ممکن است از دوران کودکی شروع شده و با افزایش سن، پیشرفت سریع‌تری پیدا کند.

آترواسکلروز ممکن است زمانی شروع شود که بعضی عوامل به لایه‌های داخلی دیواره شریان‌ها آسیب رسانده‌اند. این عوامل عبارتند از:

پلاک ممکن است در جایی که عروق آسیب دیده‌اند، شروع به تجمع کند. با گذشت زمان، پلاک سخت شده و باعث باریک شدن شریان‌ها می‌شود. در نهایت، قسمتی از پلاک ممکن است پاره شود. هنگامی که این اتفاق بیافتد، پلاکت‌ها به محل آسیب‌دیده می‌چسبند. تجمع پلاکت‌ها باعث تشکیل لخته خون و در نتیجه باریک‌تر شدن رگ‌ها و محدودیت جریان خون حاوی اکسیژن به قسمت‌های مختلف بدن می‌شود. (پلاکت‌ها اجزایی از خون هستند که با تشکیل لخته، از خونریزی جلوگیری یا آن را متوقف می‌کنند.)

بسته به اینکه کدام رگ تحت تأثیر قرار گرفته باشد، لخته شدن خون می‌تواند باعث درد قفسه سینه (آنژین) یا حمله قلبی یا سکته مغزی شود.

عوامل خطر آترواسکلروز چیست؟

برخی ویژگی‌ها یا عادت‌های فردی و همچنین شرایط زندگی ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. این عوامل به عنوان عوامل خطر شناخته می‌شوند. هرچه فرد عوامل خطر بیشتری داشته باشد، احتمال ابتلا به آترواسکلروز در وی بیشتر می‌شود.

ما می‌توانیم با کنترل بیشتر عوامل خطر، به پیشگیری یا به تاخیر انداختن آترواسکلروز کمک کنیم.

عوامل خطر اصلی آترواسکلروز

• فشار خون بالا: اگر فشار خون در طول زمان، مساوی یا بیشتر از 140/90 (140 روی 90) میلی‌متر جیوه باشد، بالا تلقی می‌شود. در صورت ابتلا به دیابت یا بیماری مزمن کلیه، فشار خون مساوی یا بیشتر از 130/80 (130 روی 80) میلی‌متر جیوه، بالا تعریف می‌شود. (میلی‌متر جیوه واحد اندازه‌گیری فشار خون است.)
• سیگار: سیگار کشیدن می‌تواند باعث آسیب و سخت‌شدن رگ‌ها، افزایش سطح کلسترول و بالا رفتن فشار خون شود. سیگار کشیدن همچنین مانع از رسیدن اکسیژن کافی به بافت‌های بدن می‌شود.
• دیابت: در این بیماری، به دلیل ناتوانی بدن در تولید یا استفاده مناسب از انسولین، سطح قند خون بسیار بالا است.
• اضافه وزن یا چاقی
• فعالیت بدنی کم: نداشتن فعالیت بدنی می‌تواند باعث تشدید سایر عوامل خطر آترواسکلروز مانند سطح ناسالم کلسترول خون، فشار خون بالا، دیابت، اضافه وزن و چاقی شود.
• رژیم غذایی ناسالم: رژیم غذایی ناسالم می‌تواند خطر ابتلا به آترواسکلروز را افزایش دهد. غذاهای سرشار از چربی‌های اشباع و ترانس، کلسترول، سدیم (نمک) و قند می‌توانند سایر عوامل خطر آترواسکلروز را تشدید نمایند.
• سن: افزایش سن، عوامل ژنتیکی یا سبک زندگی سبب تجمع پلاک در عروق ما می‌شود. از دوران میانسالی به بعد، تجمع پلاک به قدری است که بتواند علائم یا نشانه‌هایی را در ما ایجاد کند. معمولا در مردان، این خطر بعد از 45 سالگی و در زنان، این خطر بعد از 55 سالگی افزایش می‌یابد.
• سابقه خانوادگی بیماری قلبی در سنین پایین: ابتلای پدر یا برادر (قبل از 55 سالگی) و مادر یا خواهر (قبل از 65 سالگی) به بیماری قلبی، باعث افزایش خطر ابتلای ما به آترواسکلروز می‌شود.

مطالعات نشان می‌دهد که تعداد فزاینده‌ای از کودکان و جوانان در معرض ابتلا به تصلب شرایین هستند. این عارضه می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله افزایش میزان چاقی در دوران کودکی باشد.

سایر عوامل خطر موثر بر تصلب شرایین

عوامل دیگری نیز ممکن است خطر ابتلا به آترواسکلروز را افزایش دهند، برخی از این عوامل عبارتند از:

• آپنه خواب: این اختلال باعث ایجاد وقفه در تنفس در زمان خواب می‌شود. آپنه خواب درمان نشده، می‌تواند خطر ابتلا به فشار خون بالا، دیابت و حتی حمله قلبی یا سکته مغزی را افزایش دهد.
• فشارهای روحی (استرس): تحقیقات نشان می‌دهد که شایع‌ترین محرک حمله قلبی، بروز یک رویداد ناراحت‌کننده احساسی، به ویژه خشم است.
• الکل: نوشیدن الکل می‌تواند به عضله قلب آسیب برساند و سایر عوامل خطر برای تصلب شرایین را تشدید کند.

پیشگیری از آترواسکلروز

کنترل عوامل خطر می‌تواند به پیشگیری یا به تاخیر انداختن تصلب شرایین و بیماری‌های مربوط به آن کمک کند. خطر ابتلا به آترواسکلروز به تعداد عوامل خطری که داریم، وابسته است.

کارهایی که می‌توانیم برای داشتن زندگی سالم انجام دهیم، شامل موارد زیر است:

تغذیه سالم برای قلب: عادات غذایی سالم داشته باشیم، مثلا استفاده از میوه‌ها و سبزیجات مختلف، غلات کامل، گوشت بدون چربی، مرغ بدون پوست، غذاهای دریایی، شیر و محصولات لبنی بدون‌چربی یا کم‌چرب، کاهش مصرف نمک، قند، روغن‌های جامد و غلات تصفیه شده. پیروی از رژیم غذایی سالم بخش مهمی از سبک زندگی سالم است.
فعالیت بدنی: باید تا حد امکان از نظر جسمی، فعال باشیم. فعالیت بدنی می‌تواند سطح آمادگی جسمانی و سلامتی ما را بهبود بخشد. در رابطه با نوع و میزان فعالیت بی‌خطر برای هر فرد، باید با پزشک خود مشورت کنیم.
ترک سیگار: در صورت سیگار کشیدن، با پزشک خود در مورد برنامه‌ها و محصولاتی که می‌توانند به ما برای ترک سیگار کمک کنند، مشورت کنیم. همچنین در حد امکان از قرار گرفتن در معرض دود سیگار خودداری کنیم.
کنترل وزن: در صورت داشتن اضافه وزن یا چاقی، با مشورت با پزشک خود، برنامه‌ای برای کاهش وزن داشته باشیم. کنترل وزن به ما برای کنترل عوامل خطر آترواسکلروز کمک می‌کند.

اگر خودمان یا فردی از اعضای خانواده‌ی ما مبتلا به بیماری‌های مرتبط با تصلب شرایین است، حتماً باید به پزشک خود اطلاع دهیم. اگر اصلاح سبک زندگی کافی نباشد، ممکن است پزشک داروهایی برای کنترل عوامل خطر تصلب شرایین تجویز کند. باید کلیه داروها را طبق دستور پزشک مصرف کنیم.

علائم، نشانه‌ها و عوارض آترواسکلروز

آترواسکلروز معمولاً تا زمانی که یک شریان را به شدت باریک کند یا آن را به طور کامل مسدود نماید، علائم و نشانه‌ای ایجاد نمی‌کند. بسیاری از ما از ابتلای خود به این عارضه، تا زمانی که دچار یک فوریت پزشکی مانند حمله قلبی یا سکته مغزی نشویم، بی‌خبر هستیم.

اما بعضی از ما ممکن است علائم و نشانه‌های بیماری را داشته باشیم. علائم و نشانه‌های آترواسکلروز، به عروقی که به علت تصلب شرایین باریک شده‌اند، بستگی دارد.

عروق کرونر

شریان‌های کرونر، خون و اکسیژن را به قلب ما می‌رسانند. مسدود یا باریک شدن این عروق توسط پلاک (بیماری ایسکمیک قلب)، یک علامت شایع آنژین است. آنژین، درد یا احساس ناراحتی در قفسه سینه، ناشی از نرسیدن خون و اکسیژن به عضله قلب به میزان کافی است.

آنژین ممکن است به صورت فشار یا سنگینی در قفسه سینه، شانه‌ها، بازوها، گردن، فک یا پشت احساس شود. درد آنژین حتی ممکن است شبیه به سوء هاضمه باشد. معمولا این درد با فعالیت تشدید و با استراحت برطرف می‌شود. استرس عاطفی نیز می‌تواند باعث شروع درد شود.

تنگی نفس و آریتمی (اختلال در تعداد یا ریتم ضربان قلب) از دیگر علائم بیماری ایسکمیک قلب است.

شریان‌های کاروتید

شریان‌های کاروتید، خون حاوی اکسیژن را به مغز ما می‌رسانند. باریک یا مسدود شدن این شریان‌ها به‌وسیله‌ی پلاک ممکن است علائم سکته مغزی را به دنبال داشته باشد.

شریان‌های محیطی

پلاک ممکن است در شریان‌های اصلی خون‌رسان به پاها، بازوها و لگن تشکیل شود. باریک یا مسدود شدن این شریان‌های اصلی ممکن است باعث بی‌حسی، درد و حتی گاهی بروز عفونت‌های خطرناک شود.

شریان‌های کلیوی

شریان‌های کلیوی مسئول خون‌رسانی به کلیه‌های ما هستند. ایجاد پلاک در این شریان‌ها ممکن است منجر به بیماری مزمن کلیوی شود. بیماری مزمن کلیه باعث افت تدریجی و پیشرونده عملکرد کلیه می‌شود.

تشخیص آترواسکلروز

تشخیص آترواسکلروز بر اساس سابقه پزشکی و خانوادگی، معاینه فیزیکی و نتایج آزمایش صورت می‌گیرد.

پزشک معمولا برای تشخیص و بررسی میزان گستردگی آترواسکلروز و نیز برنامه‌ریزی بهتر برای درمان، ممکن است آزمایش‌های زیر را درخواست کند:

• آزمایش خون جهت بررسی وضعیت چربی‌ها، کلسترول، قند و پروتئین. سطوح غیر طبیعی این پارامترها در خون ممکن است نشانه‌ای از خطر ابتلا به تصلب شرایین باشد.
• نوار قلب می‌تواند آسیب قلبی ناشی از بیماری شریان‌های کرونر و حمله قلبی را نشان دهد.
• مقایسه فشار خون مچ پا با فشار خون بازو که جهت بررسی جریان خون در اندام‌ها و کمک به تشخیص بیماری عروق محیطی انجام می‌شود.
• اکوکاردیوگرافی (ایجاد تصویر متحرک از قلب به کمک امواج صوتی) اطلاعاتی در مورد اندازه و شکل قلب و نحوه عملکرد حفره‌ها و دریچه‌های قلب ارائه می‌دهد. به کمک این روش، می‌توان مناطقی از قلب که خون کافی دریافت نمی‌کند، قسمتی از عضله قلب که به طور طبیعی منقبض نمی‌شود و نیز آسیب قبلی به عضله قلب ناشی از جریان خون ضعیف را شناسایی کرد.
• سی تی اسکن قلب می‌تواند سخت‌شدن و باریک‌شدن شریان‌های بزرگ و تجمع کلسیم در دیواره عروق کرونر (به عنوان نشانه اولیه بیماری شریان‌های کرونر) را نشان دهد.
• تست ورزش، عملکرد قلب را حین فعالیت یا به کمک داروهای افزایش‌دهنده ضربان قلب بررسی می‌کند. زمانی که قلب سخت کار می‌کند، به خون و اکسیژن بیشتری نیاز دارد. از آنجایی که شریان‌های باریک شده با پلاک نمی‌توانند خون و اکسیژن کافی برای رفع نیازهای قلب را تامین کنند، تست ورزش می‌تواند علائم و نشانه‌های احتمالی بیماری شریان‌های کرونر را نشان دهد.
• آنژیوگرافی، به معنای بررسی عروق به کمک رنگ و اشعه ایکس می‌تواند وجود پلاک و شدت تنگی شریانی را نشان دهد.
• آزمایش‌های دیگر شامل ام‌آر‌آی و پت‌اسکن، جهت بررسی بهتر تجمع پلاک در شریان‌ها ممکن است به کار روند.

درمان آترواسکلروز

درمان آترواسکلروز‌، شامل اصلاح سبک زندگی، استفاده از داروها و روش‌های پزشکی یا جراحی است. هدف از درمان شامل موارد زیر است:

• کاهش خطر تشکیل لخته خون
• پیشگیری از بیماری‌های مرتبط با آترواسکلروز
• کاهش سرعت یا توقف تجمع پلاک
• تسکین علائم
• گشاد کردن یا دور زدن شریان‌های مسدودشده با پلاک

اگر تصلب شرایین دارید، به یاد داشته باشید که تنها نیستید. این بیماری یکی از شایع‌ترین مشکلات قلبی در جامعه جهانی است. به جای داشتن استرس و ترس، از یک متخصص قلب کمک بخواهید تا شما را در مدیریت این بیماری راهنمایی کند.